A - B - C - D - E - F - G - H- I - İ - K - L - M - N - O - Ö - P - R - S - T - U - Ü - V - W - X - Y - Z
A
AACR2 (Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları’nın ikinci baskısı): Tanımlayıcı kataloglama ile erişim noktaları için genel kurallar.
Anahtar kelime: Bir başlıkta, özde ya da bilgi kaynağı metninde bulunan, çoğunlukla bir arama terimi olarak kullanılan ve konuya işaret eden önemli veya akılda kalıcı bir kelime veya terim.
Ansiklopedi: Tüm bilgi dallarında veya belirli bir bilgi dalında (tarih veya kimya gibi) ayrıntılı bilginin bulunduğu eser. Çoğunlukla içindeki makale veya kayıtlar alfabetik düzenlenmiştir.
Arşivler: Kamu kayıtları veya tarihi belgeler; bu kayıt ve belgelerin tutulduğu yer.
Aylık: Genellikle yaz aylarında ayda bir, bazen de iki ayda bir yayınlanma olasılığı olmasına rağmen her ay (yılda on iki kez) basılan. Birçok magazin ve bazı dergiler aylık olarak yayınlanmaktadır (örn. Monthly Labor Review).
Ayrıca bakınız: Çoğunlukla kataloglarda veya sözlüklerde bulunan bilginin ek kaynağına yapılan gönderme.
B
Barkod: Bilgisayar tarafından okunabilen birbirine yakın konumlandırılmış çubuklardan oluşan küçük bir etiket. Kitaplarda ve üniversite kimliklerinde bulunan barkodlar kütüphaneden herhangi bir kaynağı ödünç alırken kullanılmaktadır.
Basılı: Kağıt üzerinde tasvir edildiği gibi dilin yazılı sembolleri. Bilgi kaynağı basılı veya elektronik olabilir.
Baskı: Bir eserin aynı kurgulama ile basılmış tüm kopyaları. “Yeni baskı” veya “ikinci baskı” gibi baskıda yapılan değişiklikler eserin yenilenmiş veya içeriğinin değişmiş olduğu anlamına gelir.
Basım: Çoğunlukla eserin baskısı hakkında başlık sayfasının altına veya sol sayfaya yerleştirilen bilgi. Genellikle bu bilgi basımevinin ismi ve adresini, kitabın hangi tarihte basıldığını gösterir.
Başlık: Bir kitabın, makalenin veya bir bilgi kaynağının adı.
Belge sağlama: Kütüphane kullanıcılarına bilgi kaynaklarını veya fotokopilerini sağlama hizmeti. Bazı kütüphaneler belge sağlama hizmetlerini uzaktan eğitim öğrencileri, öğretim üyeleri veya lisansüstü öğrencilerle sınırlı tutmaktadırlar.
Bibliyografik referans: Herhangi bir formatta (basılmış metin, bilgisayar dosyası, video kaydı, müzik notaları, vd.) olabilecek bir kaynakça maddesinin kaydı.
Bibliyografya/Kaynakça: Bir araştırma metni veya bir başka belgenin yazılmasında başvurulan kaynakların referans listesi. Ayrıca bakınız Referans
Bilgi okuryazarlığı: Bilgi okuryazarlığı, bilgiye ne zaman ve neden ihtiyaç duyulduğunu, nerede bulunabileceğini, nasıl değerlendirileceğini ve etik bir biçimde nasıl iletileceğini bilmektir.
Bilgi: Kullanılacağı bağlam içinde anlamlandırılan ve kolaylıkla anlaşılabilir biçimde sunulan veriler. Daha dinamik anlamda, bir iletişim veya ifade kanalının kullanımıyla aktarılan mesaj.
Bilimsel süreli yayın (dergi): Genellikle magazin türü dergilerden daha “akademik” olan süreli yayınlar. Örn. Nature, Environmental Geology, American Journal of Health Behavior.
Birincil kaynaklar: Olayların orijinal kayıtları/kaynaklarına verilen isimdir. Örneğin; günlük, gazete makalesi, mahkeme tutanağı.
C
Ceza: Kütüphane kaynaklarının iade edilme zamanında getirilmemesi halinde ödünç alanın ödeyeceği para tutarı.
Cilt: Bir periyodik yayının genellikle bir yıllık sayılarının toplamı.
Ciltli: Kumaş veya deri ile kaplanmış cilt.
Çoklu arama: Çoklu ağ arama motorlarını tarayarak ve sonuçları birleştirerek en yüksek düzeyde erişimi mümkün kılmak amacıyla tasarlanmış olan yazılımı kullanarak yapılan bilgi taraması. Bu terim ayrıca çoklu elektronik kaynaklara daha genel anlamıyla tek bir noktadan erişim anlamında da kullanılır.
D
Dar Terim: Hiyerarşik bir sınıflama sisteminde bir başka terimle konunun alt konu başlığını ifade eden bir konu başlığı veya tanımlayıcıdır. Örneğin “Kütüphanecilik” altında “Müzik kütüphaneciliği”.
Dipnot: Bir metinde herhangi bir noktayı açıklamak, bir varsayımın dayanağını göstermek ya da bir fikir, kavram, alıntı veya bilginin kaynağını belirtmek için bir bölümün veya kitabın sonuna yerleştirilen not. Dipnot gibi, bu notlar da üstsimge olarak numaralandırılır ve metin içerisindeki sıraya göre liste halinde gösterilir.
Doktora tezi: Doktora derecesi alabilme koşulu gereği lisansüstü öğrencisinin sunduğu bir konu hakkında genişletilmiş biçimdeki yazılı incelemesi (kitap gibi). Ayrıca bakınız Tez
Dolaşım: Dolaşım ve Rezerv Masalarından yürütülen işlemler. 1. Kullanıcılara kitapların (veya diğer kaynakların) ödünç verilmesi ve ödünç alınan kaynakların kaydının tutulması. 2. Belirli bir süre içinde kütüphanenin dışında kullanım için ödünç verilen ciltlerin toplamı.
Düzensiz: Eşit olmayan aralıklarla basılmış düzenli veya fark edilebilir bir kural izlemeyen bir dizi yayının sıklığı.
E
Ek: Bir e-posta iletisi eşliğinde gönderilen ayrı bir dosya (örn. metin, XL sayfası, grafik, ses veya video görüntü kaydı).
El notları: Genellikle bir köşesinden zımbalanmış bir veya birkaç basılı sayfa olup, bir toplantıda yapılan sözlü sunum veya eğitimin değindiği konuları bir araya toplayan (özet, taslak, PowerPoint slayt kopyaları) ya da ek bilgi içeren (destekleyici bilgi, örnekler, okuma önerileri, iletişim bilgileri, vd.) ve sunum/eğitim sırasında katılımcılara dağıtılan notlar.
El yazması: Basılıdan ziyade el yazısı ile yazılmış veya daktilo edilmiş olan metin.
Elektronik kaynak: Bir cd-rom sürücüsü gibi direkt olarak bilgisayara ya da İnternet gibi uzaktan bir ağa bağlanılarak bilgisayar üzerinde işletilen ve okunan veri ve/veya bilgisayar programlarından ibaret materyal. Bu kategori; yazılım uygulamaları, elektronik metinler, bibliyografik veri tabanları, kurumsal arşivler, web siteleri, elektronik kitaplar, elektronik dergi koleksiyonları ve benzerlerini içermektedir.
Elektronik /e-dergi: Bir derginin İnternet’te veya bir CD-ROM gibi elektronik olarak veya bilgisayar ortamında sunulmuş hali.
Elektronik/e-kitap: Bir kişisel bilgisayar veya e-kitap okuyucusu (standart boyuttaki bilgisayarlarda kullanılan bir yazılım veya sadece okuyucu olarak kullanılan kitap boyutundaki bilgisayar) ile okunması tasarlanan geleneksel basılı kitabın sayısal sürümü.
Elektronik/e-rezerv: Bilgisayar görüntü ekranından okunabilir biçimde düzenlenmiş ders rezerv kaynaklarının elektronik sürümü. Ayrıca bakınız: Rezerv kaynaklar
Erişim: Genellikle, bilginin ulaşılabilirliği; örneğin kitap gibi istenilen kaynakları edinme ayrıcalığı. Doğrudan erişim kullanıcıya kitap veya dergiler için doğrudan raflara başvurma olanağını verir.
Eş anlamlı: Başka bir sözcükle veya cümle ile aynı veya çok yakın bir anlam taşıyan sözcük ya da cümle.
G
Gazete: Genel bilgi, coğrafi alan veya belirli konudaki (işletme, kültür, eğitim gibi) çeşitli bilgileri içeren yayın. Genellikle günlük olarak yayınlanır
Genişletilmiş terim: Hiyerarşik sınıflandırma sistemi içinde, bir başka terimi alt grup olarak içeren konu başlığı veya tanımlayıcısı. Örneğin, “Kütüphaneler” genişletilmiş terim olarak “Okul kütüphaneleri” altında listelenilir.
Günlük: Genellikle Pazar haricinde, günlük olarak yayınlanan. Özellikle gazete gibi günlük yayınlanan süreli yayın anlamında da kullanılır.
H
Haftalık: Haftada bir yayınlanan. Ayrıca haftada bir yayınlanan süreli yayın olarak da adlandırılır. Birçok haber magazini ve bazı gazeteler haftalık yayımlanmaktadır.
Hakemli dergi: Uzmanlığı yazarınkine benzer düzeyde olan bilim adamları tarafından içeriği gözden geçirilmiş bilimsel makalelerin yer aldığı dergiler.
Her hakkı saklıdır: Genellikle basılmış bir kitabın başlık sayfasının sol tarafında veya üstünde görülen, geçerli telif hakları kanununca verilmiş bulunan tüm hakların telif sahibine ait olduğunu ve herhangi bir ihlal karşısında hukuki yola başvurabileceğini belirten resmi bildirimi içeren ibare.
I-İ
ISBN (Uluslararası Standart Kitap Numarası): Bir kitabın yayınlanmadan önce belirli bir basımına verilen 10 haneli özel kod. 1 Ocak 2007’den beri Uluslararası Standart Kitap Numaraları 13 haneden oluşmaktadır.
ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası): Bir yayın dizisinin belirli bir başlığına (bir dergiye) verilen 8 haneli özel kod.
ILL (Kütüphanelerarası Kitap Ödünç Alma): Kullanıcının ihtiyacı olan ve kütüphane sisteminde bulunmayan kaynakları diğer kütüphanelerden sağlama hizmeti.
İade etme: İade tarihinde veya zamanından önce kütüphaneden ödünç alınan kaynağın geri getirilmesidir. Ödünç alınan kaynağın iade edilme süreleri kütüphaneden kütüphaneye değişir. Kaynakları iade etme işlemi Dolaşım/Rezerv Masaları veya otomatik ödünç verme makineleri kullanılarak gerçekleştirilir.
İade tarihi: Ödünç alınmış kütüphane kaynaklarının iade edilmesi veya yenilenmesi gereken tarih.
İkincil kaynaklar: Birincil kaynakları analiz eden kitap ve dergi makalesi gibi kaynaklardır. İkincil kaynaklar, genellikle tarihi yazmalar ya da günlükler gibi doküman veya orijinal araştırmalarda bulunan veri veya kanıtın değerlendirmesini veya yorumunu yaparlar.
K
Kablosuz: Kablo yerine elektrik veya elektromanyetik dalgalar yoluyla uzaya mesaj gönderen herhangi bir elektronik alete verilen ad.
Kampus dışı erişim: Kampus dışından kullanıcı adı, ID numarası ve PIN numarası gibi kimlik doğrulama bilgilerini kullanarak kütüphane web sitesi aracılığıyla veri tabanlarına erişim.
Kapsam: Kütüphanelerde katalog, indeks, öz sağlama hizmetleri, bibliyografik veri tabanları, referans çalışmaları ve benzerlerinde yer alan konulardır.
Katalog: Kitap, dergi, harita ve/veya video gibi kaynakların belirli bir sıralamada düzenlenmiş listesi. Bu liste genellikle bir koleksiyonun, kütüphanenin veya kütüphane grubunun kaynaklarını kayıt altında tutarak onları tanımlar ve indeks şeklinde düzenler.
Kavramsal dizin: Bir indeks veya veri tabanında kullanılan denetimli sözlük (standardize edilmiş kelime veya sözcük listesi). Kavramsal dizin kullanılmakta olan terimlerin alfabetik listesidir. Kavramsal dizin ayrıca terimler arasında eşanlamlı veya ilişkili terim, hiyerarşik düzenlemeler (dar terim, geniş terim) ve günümüzde artık kullanılmayan eski terim ve sözcükleri içerir.
Kaynak ayırtma: Kullanıcının ödünç almak istediği ancak başka bir kullanıcıda olan bir kaynağı kütüphaneye iade edildiğinde kendisinin kullanımı için ayrılmasını istemesidir. “Kaynak ayırtma” isteği genellikle dolaşımda olan herhangi bir kütüphane kaynağı için bir kişinin yardımı ile ya da çevrimiçi yapılabilir.
Koleksiyon: Bu terim; kütüphanenin bütün kaynaklarından oluşan koleksiyonunu veya nadir eser koleksiyonu ya da referans koleksiyonu gibi ortak bir niteliği olan belli koleksiyonlarını tanımlar.
Konsorsiyum: İş birliği yaparak belirli hedeflere ulaşmaya çalışan iki veya daha fazla kurumun resmi birlikteliği (örn. Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu - ANKOS).
Konu başlığı: Kitap, dvd gibi bir kaynağın ve veri tabanı ya da kataloğun konusal içeriğini açıklayan kelime veya deyim. Kütüphane de Library of Congress Konu Başlıkları kullanılmaktadır.
Konu: Bir araştırma veya tartışmanın etrafında döndüğü ana fikir.
Kütüphaneciye sor: Bir kütüphanenin kendi koleksiyonu ya da diğer alanlarıyla ilgili bilgi almak üzere elektronik ortamda referans kütüphanecisine soru iletme yöntemi.
M
Magazin: Genel okumalar (bilimsel veya teknik kullanıcı kitlesinin aksine) için çeşitli konularda haberler, hikayeler veya makaleler içeren süreli yayın (örn. Tempo, Aktüel).
Makale: Bir konu üzerine yazılmış ve genellikle 1-35 sayfa uzunluğunda olan kısa eser. Çoğunlukla bir magazinin, bilimsel derginin veya gazetenin bir parçası olarak basılır.
Mantıksal arama işleci: Genellikle “ve”, “veya”, “değil” gibi yardımcı terimler kullanarak bir kavramın başka bir kavramla olan ilişkisini tanımlamak suretiyle arama terimlerini birleştirme yöntemi.
MARC (Makinece-Okunabilir Kataloglama): Hemen hemen bütün otomasyona dayalı kataloglama sistemlerinin temelidir. Bibliyografik tanımlar için bu standart format 1960’larda Amerikan Kongre Kütüphanesi tarafından geliştirildi.
Multimedya: Birden fazla format (baskı, resim, işitsel veya görsel) kullanarak bilgiyi sunan herhangi bir bilgi kaynağı.
N
Nadir Kitaplar: İçerikleri, zor bulunmaları, baskı veya yayınlanma tarihleri, fiziksel karakteristik özellikleri veya kondisyonları (Örn. Ünlü bir yazar tarafından imzalanmış veya üzerine notlar alınmış) bakımından değerli olan kitaplar.
O-Ö
OPAC (Kamuya Açık Çevrimiçi Katalog): Terminaller ya da iş istasyonları yoluyla erişilen bilgisayara dayalı kütüphane kataloğu. Üniversite ve büyük halk kütüphanelerinde kart katalog yerine kullanılır. Ayrıca “çevrimiçi katalog” olarak ta adlandırılır.
Ödünç alma: Bir kaynağı belirli bir süre içinde okumak, dinlemek veya izlemek için kütüphaneden ödünç almak üzere yapılan işlemidir. Ödünç alma süreleri kütüphaneden kütüphaneye değişir. Kaynakların ödünç alma işlemi Dolaşım/Rezerv Masaları veya otomatik ödünç verme makineleri kullanılarak gerçekleştirilir.
Ödünç alma hakkı: Genellikle bir kütüphane kartı için başvurma işlemi gerçekleştirmiş bir kütüphane kullanıcısına tanınmış olan ödünç alma hakları. Bu haklar; çoğunlukla kütüphanenin ödünç almaya açık olan koleksiyonlarından kitap veya diğer kaynakların belirli bir süre için kütüphane dışına çıkarılması, kütüphanelerarası ödünç kaynak alınması, özel koleksiyonlara erişim, vb. gibi hakları içerir. Ceza ödemesi yapılmadığında bu haklar askıya alınabilir.
Öz:Uzun bir çalışmanın içeriğinin kısaca tanımı veya özeti. Öz çoğunlukla çalışmaya yapılan referans ile birlikte sunulur.
P
PDF (Taşınabilir Belge Biçimi): Kaynak dokümandaki tüm fontları, formatı, renkleri, sayfa numaralarını ve grafikleri koruyan evrensel bir dosya formatıdır. PDF dosyaları içinde barındırdığı kaynağın orijinalliğini korur ve çoğu zaman orijinal dokümanın fotoğrafı gibidir. PDF formatındaki bir dokümanı görebilmek ya da aktarabilmek için Adobe Acrobat Reader yazılımının bilgisayarda yüklü olması gerekir.
R
Referans: Bir paragrafın alındığı esere veya bir ifadenin ait olduğu kaynağa gönderme yapılan referans notu.
Referans/ Danışma: 1. Kullanıcıların ihtiyacı olan bilgiyi sunma hizmeti. 2. Bazen “referans” kelimesi, ansiklopediler, indeksler, el kitapları, sözlükler vb. gibi kaynakları içeren koleksiyonunu adlandırmakta kullanılır. 3. Bir esere alıntı yapmak da referans olarak bilinir.
Referans Kütüphanecisi: Referans kütüphanecileri bilgiye ulaşma konusunda uzmandırlar ve kullanıcılara hizmet ederler. Danışma masasında telefonla, e-posta veya çevrimiçi yollarla kullanıcılardan gelen soruları cevaplarlar. Ayrıca kütüphane kaynaklarının ve bilgi teknolojilerinin kullanımına yönelik eğitimler verirler.
Rezerv kaynaklar: Akademik kütüphanelerde, öğretim üyelerinden gelen istek doğrultusunda kursu alan bütün öğrencilere kullanım fırsatı vermek üzere sınırlı zamanda (genellikle bir dönem veya sömestr) kısa dönem (bir saat, üç saat, gecelik, üç günlük vb) için ödünç verilen kaynaklardır. Bu kaynaklar kütüphane içinde kullanılmalıdır.
Sadece kütüphanede kullanılır: Kaynağın üzerine yazılan (örn. referans kaynakları için REF etiketi) ve kütüphane içinde kullanılabileceğini ve özel düzenlemeler dışında ödünç alınamayacağını göstermek için katalog kaydına eklenen dolaşım statüsü bilgi notudur. Referans kitapları, süreli yayın indeksleri, ciltli veya ciltsiz süreli yayınlar genellikle kütüphane içinde kullanılırlar. Nadir eserler ve el yazmaları gibi özel koleksiyonların kullanımı ise kütüphanenin içinde belirlenmiş oda ve alanla sınırlanabilir.
Sayı/ yayın: Süreli yayın dizisi içinde sayı almış yayın.
Sözlük: Belirli bir dilde alfabetik olarak dizilmiş sözcükleri ve her bir sözcüğün anlamı, etimolojik kaynağı, söyleniş biçimi gibi bilgileri sunan veya belirli bir dilde alfabetik olarak dizilmiş sözcüklerin bir başka dildeki karşılıklarını gösteren (ayrıca "leksikon" olarak da bilinir) kitaptır.
Sunucu: Aynı ağ içindeki diğer kullanıcı bilgisayarlarından veri veya program dosyaları indirme gibi isteklere cevap vermek için programlanmış ana bilgisayar. Ayrıca ağ üzerinden kullanıcıların çalışabilmesini sağlayan yazılımı da ifade eder. Sunucular yerine getirdikleri fonksiyonlara göre sınıflandırılırlar (uygulama sunucusu, veri tabanı sunucusu, faks sunucusu, dosya sunucusu, yerel ağ sunucusu, posta sunucusu, kontrollü erişim sunucusu, terminal sunucusu, web sunucusu vb.)
Süreli yayın: Genellikle yılın çeşitli zamanlarında, aylık, haftalık yayınlanan dergi, magazin ve gazete gibi yayınlar. Süreli yayınların genellikle cilt ve sayı numaraları vardır. Dergi, magazin, periyodik ve süreli yayın kelimeleri birbirinin yerine kullanılabilir.
T
Tam metin: Bir veya birkaç dergi, magazin ve/veya gazetede basılmış makalelerin ya da tek bir çalışmanın (örn. Britannica Online) tam metnini sağlayan elektronik kaynaktır.
Tanımlayıcı: Bir makale veya kitabın konusunu tanımlayan sözcük; birçok bilgisayar veri tabanında kullanılmaktadır.
Telif hakkı: Bir edebi, dramatik, müzik veya sanatsal eserin basımı, üretimi veya satışı ile ilgili sahip olunan yasalarla belirlenmiş bütün hakları.
Tez: Akademik eğitim sürecinde daha yüksek derece alabilmek için hazırlanması öngörülen bilimsel inceleme. Ayrıca bakınız Doktora tezi
U – Ü
URL (Birörnek Kaynak Konumlayıcı): Bir örnek Kaynak Konumlayıcı veya web adresi. Genellikle http://host.subdomain.domain şeklinde bulunur.
Uygulama: Eğitmen veya referans kütüphanecisinin gösterdiği araştırma yöntemlerini, öğrenci veya kullanıcının genellikle bilgisayar ortamında uygulayarak izlemesine fırsat veren kütüphane eğitimi veya bire bir yapılan referans işlemidir. Bu uygulamalı deneme çoğunlukla ders anlatma yönteminden daha etkin olabilmektedir.
V
Veritabanı: Çeşitli amaçlar için düzenlemeler yaparak farklı yollarla erişilebilen bilgisayar sisteminde kaydolmuş bilgi birikimi.
W
Web sitesi: Bir web sunucusuna yüklenmiş bir grup birbirine bağlı web sayfasıdır ve tarama yazılımı olan internet kullanıcıları tarafından günün 24 saati ulaşılabilir.
WWW (Dünya Çapında Ağ): İçerisinde yazı, grafik, ses ve hareketli görüntü barındıran internetin bir parçası olan bilgi ağı. web, www, w3 olarak da bilinir. Web, belli internet tarayıcılarını Internet Explorer, Safari veya Firefox gibi tek bir erişim metoduyla birleştirir.
X
XML (Genişletilebilir İşaretleme Dili): SGML işaretleme dilinin bir alt başlığı olup yönlendirme iminin bir bilgi öğesinin nasıl görüntülendiğini değil, içinde taşıdığı bilgiyi tanımladığını gösterir (örn. ürün sayısı, fiyatı, vd.). "Extensible" (genişletilebilir) XML imleri HTML’de olduğu gibi sınırlı ve önceden tanımlanmış değillerdir -- yani imlerin elektronik belgeyi üreten kişi tarafından belge analiziyle yaratılmış ve tanımlanmış olması gerekmektedir. XML büyük çaplı elektronik basım gereksinimlerini karşılamak üzere tasarlanmış olup, HTML ile aynı web sayfasında kullanılabilecek esnek bir metin formatıdır.
Y
Yazar: Bir belgeyi yazan veya düzenleyen kişiler veya kuruluşlar. Bilgi ararken yazarın adından da tarama yapmak bir arama seçeneğidir.
Yer numarası: Belirli bir kaynağın kütüphanedeki yerini tanımlayan ve kütüphane koleksiyonu içindeki organizasyonunu sağlayan harf ve/veya rakam grubu.